| 1 | Partes rhetoricae sunt quinque. |
| 2 | Inventio, Dispositio, Elocutio, Memoria, Pronuntiatio, Inventio est excogitatio rerum verarum aut verisimilium, quae causam probabilem reddunt. |
| 3 | Dispositio est rerum inventarum in ordinem pulchra distributio. |
| 4 | Elocutio est idoneorum verborum ad inventionem accommodata perceptio. |
| 5 | Memoria est firma animi rerum ac verborum ad inventionem perceptio. |
| 6 | Pronuntiatio est ex rerum et verborum dignitate, vocis et corporis decora moderatio. |
| 7 | De generibus causarum. |
| 8 | Genera causarum rhetoricae sunt tria principalia: demonstrativum, deliberativum, iudiciale: Demonstrativum genus est cum aliquid demonstramus, in quo est laus et vituperatio, hoc est, quando per huiusmodi descriptionem ostenditur aliquis, atque cognoscitur; ut psalmus XXVIII et alia vel loca vel psalmi plurimi, ut: Domine, in coelo misericordia tua, et usque ad nubes veritas tua. |
| 9 | Iustitia tua sicut montes Dei, et reliqua. |
| 10 | Iuridicialis est in qua aequi et recti natura, et praemii et poenae ratio quaeritur. |
| 11 | Negotialis est in qua, quid iuris ex civili more et aequitate sit, consideratur. |
| 12 | Absoluta est quae ipso in se continet iuris et iniuriae quaestionem. |
| 13 | Assumptiva est, quae ipsa ex se nihil dat firmi, aut recusationem foris, aut aliquid defensionis assumit. |
| 14 | Concessio est, cum reus non id quod factum est, defendit, sed ut ignoscatur postulat quod nos ad poenitentes probavimus pertinere (Comment in Psal. col. 169 et 103 [218 et 258]. |
| 15 | Remotio criminis est, cum id crimen quod infertur ab se et ab sua culpa, vi et potestate in alium reus dimovere conatur. |
| 16 | Deliberativum genus est in quo est suasio et dissuasio, hoc est quid appetere, quid fugere, quid docere, quid prohibere debeamus. |
| 17 | Iudiciale genus est in quo est accusatio et defensio, vel praemii pensio et negatio. |
| 18 | De statibus. |
| 19 | Status Graece στάσις. |
| 20 | Status causarum sunt aut rationales, aut legales. |
| 21 | Status vero dicitur ea res, in qua causa consistit. |
| 22 | Fit autem ex intentione et depulsione, vel constitutione. |
| 23 | Statum alii vocant constitutionem, alii quaestionem, alii quod ex quaestione appareat. |
| 24 | Status rationales secundum generales quaestiones sunt quatuor: Coniectura. |
| 25 | Finis. |
| 26 | Qualitas. |
| 27 | Translatio. |
| 28 | 1. Coniecturalis status est, cum factum quod ab alio obiicitur, ab adversario pernegatur. |
| 29 | 2. Finitivus status est, cum id quod obiicitur, non hoc esse contendimus; sed quid illud sit, adhibitis definitionibus approbamus. |
| 30 | 3. Qualitas est, cum qualis res sit, quaeritur; et quia de vi et genere negotii controversia est, constitutio generalis vocatur. |
| 31 | Relatio criminis est, cum ideo iure factum dicitur, quod aliquis ante iniuriam lacessierit. |
| 32 | Comparatio est, cum aliud aliquod alterius factum honestum aut utile contenditur, quod, ut fieret illud quod arguitur, dicitur esse commissum. |
| 33 | Purgatio est, cum factum quidem conceditur, sed culpa removetur. |
| 34 | Haec partes habet tres, imprudentiam, casum, necessitatem. |
| 35 | Imprudentia est, cum scisse se aliquid is qui arguitur, negat. |
| 36 | Casus est, cum demonstratur aliquam fortunae vim obstitisse voluntati. |
| 37 | Necessitas est, cum vi quadam reus id quod fecerit, fecisse se dixerit. |
| 38 | Deprecatio est, cum et peccasse, et consulto peccasse reus confitetur, et tamen ut ignoscatur postulat. |
| 39 | Quod genus perraro potest accidere. |
| 40 | 4. Translatio dicitur, cum causa ex eo pendet, cum non aut is agere videtur, quem oportet, aut non cum eo qui oportet; aut non apud quos, quo tempore, qua lege, quo crimine, qua poena oporteat. |
| 41 | Translationi adiicitur constitutio, quod actio translationis et commutationis indigere videtur. |
| 42 | Status legales sunt quinque: Scriptum et voluntas. |
| 43 | Ῥητὸν καὶ διάνοια. |
| 44 | Leges contrariae. |
| 45 | Ambiguitas. |
| 46 | Ἀμφιβολία. |
| 47 | Collectio, sive ratiocinatio. |
| 48 | Συλλογισμός. |
| 49 | Definitio legalis. |
| 50 | Scriptum et voluntas est, quando verba ipsa videntur cum sententia scriptoris dissidere. |
| 51 | Legis contrariae status est, quando inter se duae leges aut plures discrepare videntur. |
| 52 | Ambiguitas est, cum id quod scriptum est duas aut plures res significare videtur. |
| 53 | Collectio, quae et ratiocinatio nuncupatur, est quando ex eo quod scriptum est invenitur. |
| 54 | Definitio legalis est, cum vis verbi quasi definitiva constitutione, in qua posita sit, quaeritur. |
| 55 | Status ergo tam rationales quam legales a quibusdam decem et octo connumerati sunt. |
| 56 | Caeterum secundum Rhetoricos Tullii decem et novem inveniuntur, propterea quod translationem inter rationales principaliter affixit status. |
| 57 | Unde seipsum etiam Cicero (sicut superius dictum est) reprehendens, translationem legalibus statibus applicavit. |
| 58 | De controversia. |
| 59 | Omnis controversia, sicut ait Cicero, aut simplex est, aut iuncta, aut ex comparatione. |
| 60 | Simplex est quae absolutam continet unam quaestionem, hoc modo: Corinthiis bellum indicemus, an non. |
| 61 | Iuncta est ex pluribus quaestionibus, in qua plura quaeruntur hoc pacto: Carthago diruatur, an Carthaginiensibus reddatur, an eo colonia deducatur. |
| 62 | Ex comparatione, utrum potius, an quod potissimum quaeritur ad hunc modum: utrum exercitus contra Philippum in Macedoniam mittatur, qui sociis sit auxilio, an teneatur in Italia, ut quam maximae contra Annibalem copiae sint. |